ضرورت تدوین برنامه های ذهنی

ورزشکاران امروزی با چالش های منحصر بفردی مواجه هستند.
رقابت یک جریان هدفمند است. همه ورزشکاران متعهدند تا عملکردشان را در بالاترین سطح توان روانی و جسمانی به انجام رسانند. به طور کل موفقیت در ورزش به همان اندازه که به قدرت جسمانی وابسته است به همان اندازه نیز عوامل روانشناختی بر آن تأثیر گذارند. زیرا ورزش از طریق تصاویر ذهنی و الگوهای فکری هدایت می شود. به طوری که تدوین برنامه های ذهنی در دنیای رقابت امری کاملاً ضروری به نظر می رسد. مراحل متعددی در تدوین برنامه های ذهنی وجود دارد که عبارتند از:
۱٫ ارزیابی از خود
۲٫ برنامه پیش از رقابت
۳٫ تمرکز بر برنامه رقابت
۴٫ بازنگری پیش از رقابت
۵٫ بازنگری در حین رقابت
۶٫ بازنگری پس از رقابت
ارزیابی از خود
نخستین گام در تدوین برنامه های ذهنی، انجام خودسنجی است، این برنامه می تواند با استفاده از بازتاب های رقابت به طور اثر بخشی انجام پذیرد.
برنامه پیش از رقابت
نقشه پیش از رقابت ترکیب مناسبی از آمادگی روانشناختی و گرم کردن از لحاظ جسمانی و تمرک پیش از شروع رقابت است.
a) آمادگی روانشناختی
آمادگی روانشناختی به شخص کمک می کند تا احساس صحیح یا حالت روانی مناسب را برای رقابت بدست آورد. این امر ترکیبی از یک سری تلقینات به خود همراه با حرکات خاص ( گاهی به همراه موزیک) و تصویر سازی ذهنی است.

b) تلقین به خود
شخص عباراتی شبیه « من برای کسب پیروزی به میدان می روم» « من به بهترین نحو عمل خواهم کرد» و … را به خود تلقین خواهد کرد.
c) تصویرسازی ذهنی
تصویرسازی مرور ذهنی بازی یا قسمتی از بازی با اهداف مختلف است.
تمرکز بر برنامه رقابت
تمرکز بر برنامه رقابت ترکیبی از سه مولفه است که عبارتند از:
 تمرکز بر رویداد
در این حالت، بازیکن توجه خودش را بررویداد متمرکز خواهد کرد. پیامدهای بازی به لحاظ ذهنی در این جا برنامه ریزی می شود. برای مثال، نکات اصلی یک مسابقه را می توان در قسمت های مختلف، شبیه شروع مسابقه، ابتدای مسابقه، وسط مسابقه، آخر مسابقه و بعد از پایان مسابقه متمرکز کرد. به طوری که با تمرکز بر برنامه رویداد، کل رویداد یا قسمتی از رویداد یا موقعیت به لحاظ ذهنی برنامه ریزی می شود. این امر کمک می کند تا ورزشکار طبق نقشه رویداد عمل نماید.
 بازنگری رویداد
بازنگری رویداد به نحوه متمرکز کردن توجه در مواقع بروز خطا یا آشفتگی در بازی می پردازد
 بسط محدودیت ها
سومین مؤلفه، توانایی کاربرد یا جمع کردن انرژی برای استفاده در جای از مسابقه که بیشترین نیاز را بدان داریم است، برای مثال، طی کردن ۱۰۰ متر آخر ماراتن نیاز به انرژی فوق العاده ای دارد که بازیکن موفق می تواند، آخرین نیروی خود را جمع کرده و با استفاده بهینه به نتیجه گیری مطلوبی دست پیدا کند.
بازنگری پیش از رقابت
هدف از بازنگری پیش از رقابت کمک به شخص برای اجتناب از عوامل حواس پرتی ناخواسته، مثل نگرانی، تردید و غیره است. در بازنگری پیش از رقابت، بازیکن نحوه انجام کار را مورد تجزیه و تحلیل و خودش را در موقعیت بازی قرار می دهد. این امر ممکن است موجب تنش در او شود و این تنش اگر بیش از حد باشد، مضر بوده و بازیکن با آگاهی از آن و قبل از ورود به رقابت راه های کاهش آن را جستجو خواهد کرد. این بازنگری به بازیکن کمک خواهد کرد تا خودش را کنترل کند و حواس خود را روی برنامه رویداد متمرکز نماید.

بازنگری در حین رقابت
در این جا بازیکن ذهن خود را روی متوقف کردن خطاها و نگرانی هایی که در حین رقابت اتفاق می افتد، متمرکز خواهد کرد.
برای مثال، اگر بسکتبالیستی از این که پرتاب های زیادی را در بازی از دست می دهد، نگران باشد، در بازی دچار مشکل خواهد شد. این نگرانی بایستی متوقف شود. بازیکن در بازنگری برنامه بایستی به خودش تلقین کند که من این حرکت را به نحو احسن انجام خواهم داد. بازنگری مجدد برنامه تنها زمانی کاربرد خواهد داشت که نقشه رویداد در خلال رقابت ناتمام مانده باشد. این کمک خواهد کرد تا بازیکن در شرایط نامساعد خود را در اوج نگه دارد.
بازنگری پس از رقابت
بازنگری مجدد بعد از پایان یک رویداد، پیوسته سودمند خواهد بود. ورزشکار نمی تواند آنچه را که اتفاق افتاده تغییر دهد. اما می تواند جریان رویداد را تجزیه و تحلیل کند و از تکرا ر چیزهای منفی که در حین بازی برای او رخ داده در آینده پیشگیری نماید یا آنها را کنترل کند.

تهیه و تنظیم: هوشنگ اسماعیلی
مسئول کمیته روانشناسی هیأت پزشکی ورزشی استان تهران