لیز خوردگی مهره کمر: اسپوندیلولیز و اسپوندیلولیستزیس

اسپوندیلولیز (spondylolysis ) نقصی در قسمت pars interarticularis مهره است. pars interarticularis قسمتی از مهره است که پدیکل به لامینا متصل می¬شود. این نقص می تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد.
اسپوندیلولیستزیس(Spondylolisthesis): به معنای سر خوردن قدامی یک سگمان مهره بر روی سگمان بعدی می‌باشد
اسپوندیلولیستزیس می¬تواند به چند علت ایجاد شود:
(۱) دیسپلاستیک که به دلیل مشکلات مادرزادی در facetها می¬باشد.
(۲) ایستمیک (Isthmic) که به دلیل نقص در pars interarticularis است و خود شامل:Lytic :شکستگی استرسی و شکستگی حاد می‌باشد .
(۳) دژنراتیو که به خاطر دژنراسیون مفاصل facet ناپایداری و احتمالاً سُر¬خوردگی ایجاد می¬شود.
(۴) تروماتیک که به دلیل شکستگی حاد در نواحی مانند پدیکل، لامینا و facetایجاد می¬شود.
(۵) پاتولوژیک به دلیل بیماریهای استخوانی مانند Osteogenesis imperfecta ایجاد می¬شود،
تقسیم‌بندی دیگر بر اساس میزان سر خوردگی مهره بالایی بر روی پایینی است که بر این مبنا به ۵ درجه تقسیم می‌شود :
• درجه ۱:۱% تا ۲۵%
• درجه۲: ۲۶% تا ۵۰%
• درجه ۳: ۵۱% تا ۷۵%
• درجه۴: ۷۵% تا ۱۰۰%
• درجه ۵ : بیش از ۱۰۰%

معمولاً مکانیسم اسپوندیلولیز در ورزش به علت حرکات مکرر هیپراکستانسیون می¬باشدکه باعث فشار بر روی این قسمت (pars) می¬شود. این مشکل معمولاً در ورزشکاران یک طرفه است، اما ادامه فشار می¬تواند منجر به پیشرفت آسیب و شکستگی تنشی دوطرفه شود که مهره بالایی بر روی مهره پایینی سر می¬خورد و منجر به اسپوندیلولیستزیس می¬شود. شایع¬ترین محل اسپوندیلولیستزیس در ورزشکاران مهره L5-S1 است . به علت این سر خوردگی احتمال فشار بر روی نخاع هم وجود دارد، که معمولاً این فشار در سطح L4-L5 وارد می¬شود.

در ورزش¬هایی مانند وزنه برداری، ژیمناستیک، شیرجه، کشتی و شنای پروانه بیشترین میزان بروز اسپوندیلولیز دیده می¬شود.
معمولاً علایم به صورت درد یک طرفه کمر همراه با تندرنس موضعی می¬باشد. احتمال کوتاهی عضلات همسترینگ نیز در این افراد بالا است. همچنین ممکن است هیپرموبیلیتی در سگمان درگیر وجود داشته باشد. در معاینه آزمون one-legged extension، فرد بر روی یک پا می¬ایستد و بعد کمر را به حالت هیپر اکستسیون می‌برد که در صورت تکرار علائم، تست مثبت تلقی می‌شود و به تشخیص کمک می‌کند. در موارد شدید اسپوندیلولیستزیس ممکن است بتوان حالت پله مانند را در مهره¬های درگیر لمس کرد.
نمای مایل در گرافی ساده برای دیدن pars interarticularis مناسب است. در مراحل نخست اسپوندیلولیز معمولاً شناسایی نقص در pars interarticularis در ناحیه گردن و مشاهده نمای Scottish Dog در گرافی ساده دشوار است، اما اگر در مراحل بعد شکستگی داشته باشیم در این ناحیه مشاهده می¬شود .
سر خوردگی در اسپوندیلولیستزیس هم در گرافی جانبی دیده می شود .
برای شناسایی این آسیب¬ها و عوارض آن¬ها همچنین می¬توان از روش¬های Bone Scan ، CT Scan وMRI نیز استفاده کرد.
باتوجه به این¬که شدت درگیری و نتایج تست¬های پاراکلینیک در اقدامات درمانی مؤثر هستند، بهتر است این ورزشکاران ارجاع شوند.
درمان¬های مناسب در ابتدا شامل این موارد هستند:
• استراحت نسبی برای ۱ تا ۳ روز
• خودداری از انجام اکستانسیون و حرکات تشدید کننده درد
• تجویز بریس محدود کننده حرکات اکستانسیون با توجه به شرایط
• موبیلیزاسیون خفیف ناحیه درگیر برای کنترل درد و هایپرموبیلیتی در موارد لازم
• ماساژ بافت نرم
• فیزیوتراپی
• تمرینات ورزشی ملایم با تأکید برانعطاف پذیری ناحیه لگن مانند کشش همسترینگ و فلکسورهای ران با توجه به جلوگیری از افزایش لوردوز
با برطرف شدن درد و اسپاسم ادامه بازتوانی عبارتست از:
• تمرینات تقویتی تنه
• تمرینات پایداری مرکزی با تأکید بر انقباضات هم¬زمان عضله عرضی شکم و مولتی‌فیدوس کمری
• شروع کردن تدریجی حرکات خاص رشته ورزشی ورزشکار بعد از بهبود درد همراه با انقباضات هم¬زمان عضله عرضی شکم و مولتی‌فیدوس کمری
بازگشت ورزشکار به ورزش با توجه به شدت آسیب و علایم فرد و درمان انجام شده ممکن است ۳ ماه یا بیشتر طول بکشد. همچنین باید حرکات و تکنیک¬های نادرست فرد در حین ورزش و تمرین شناسایی و اصلاح گردد تا از تکرار آسیب مشابه پیش¬گیری شود.
دکتر رامین کردی
هیأت پزشکی ورزشی استان تهران