علل آسیب های ناشی از بیش‌کاری (Overuse)

آسیب‌ها را بر اساس مکانیسم ایجاد آسیب و نحوه شروع علایم به دو گروه عمده آسیب‌های حاد با شروع ناگهانی با عامل یا زمان ایجاد مشخص و آسیب‌های Overuse که شروع تدریجی دارند، تقسیم‌بندی می‌کنند.
در اکثر بیماران این نوع تقسیم‌بندی به سهولت انجام می‌‌شود، اما گاهی اوقات این امر به سختی میسر است؛ مثلاً در بیمارانی که در انتهای یک روند مزمن با یک اتفاق حاد دچار عارضه می‌شوند؛ به طور مثال در دوندگان مسیرهای طولانی که دچار شکستگی متاتارس دوم می‌شوند.

هر بافت توانایی مشخصی در تحمل استرس و تغییر پذیری دارد و هنگامی که نیروهای وارده بر خاصیت تحمل بافت برتری پیدا کنند، آسیب اتفاق می‌افتد.
آسیب‌های حاد. وقتی اتفاق می‌افتند که اضافه بار بر قدرت تحمل بافت به حدی برتری یابد که بتواند باعث تغییرشکل¬پذیری غیر قابل برگشت شود.
آسیب‌های مزمن. در اثر اضافه بار تکرار شونده اتفاق می‌افتند؛ ولی هر کدام از این اضافه بارها به تنهایی قادر نیستند که باعث تغییر شکل غیرقابل برگشت شوند، اما وقتی که تجمع یابند بر آستانه آسیب‌ بافتی برتری یافته و آسیب ایجاد می‌شود.
قبل از این¬ که بیمار علامت‌دار شود روند آسیب بافتی در طول یک دوره زمانی اتفاق می‌افتد و با یک بار کم و تکرار شونده (repetitive load) منجر به میکروتروما شده و در نهایت منجر به آسیب‌های Overuse می‌شود. اگر چه بافت در اکثر موارد بدون این که علامت بالینی واضحی دیده شود، خود را ترمیم می‌نماید، اما اگر مراحل اضافه بار بافتی قبل از اینکه بافت ترمیم حاصل کند، ادامه یابد منجر به آسیب علامت‌دار بالینی Overuse می‌شود.
لذا درنام‌گذاری این سندرم از عناوین بیماری ترومای تجمعی (Cummulative Trauma disorder) و یا صدمه کشیدگی تکرار شونده ( repetitive strain injury) استفاده می‌شود.
آسیب‌های ناشی از بیش‌کاری معمولا در ورزش‌های هوازی که نیازمند تمرین طولانی‌مدت به صورت یکنواخت هستند، مثل دو در مسیرهای طولانی و دوچرخه‌سواری و یا در ورزش‌های تکنیکی که نیازمند حرکات تکرار شونده مکرر هستند، مثل تنیس، پرتاب نیزه، وزنه‌برداری، پرش ارتفاعایجاد می‌گردد.
علل آسیب‌های overuse به دو گروه عمده خارجی و داخلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
علل خارجی
الف- خطاهای تمرینی: حجم زیاد تمرین، شدت زیاد تمرین، زیاد کردن سریع تمرین‌ها، تغییر ناگهانی نوع تمرین، خستگی زیاد، استراحت کم و تکنیک غلط
ب- سطوح نامناسب: نرم یا سفت بودن غیرمتعارف و یا ناهموار بودن سطوح تمرین
ج- کفش: نامناسب و یا کهنه
د- وسایل ورزشی نامناسب
ه- آب و هوای گرم، سرد و یا مرطوب
و- عوامل روان‌شناختی
ز- تغذیه نامناسب

علل داخلی
مربوط به خود ورزشکار هستند
الف- اختلالات راستا، کف پای صاف یا قوس پای زیاد، واروس پاشنه پا، تیبیا وارا، ژنو والگوم و ژنو واروم، پاتلا آلتا، آنته‌ورسیون گردن فمور و تورسیون تیبیا.
ب- غیر مساوی بودن اندام‌های تحتانی
ج- عدم تعادل در عضلات
د- ضعف عضلانی
هـ کمبود انعطاف¬پذیری:‌ سفتی عمومی عضلات، ضخیم¬شدگی موضعی عضلانی، محدودیت در دامنه حرکتی مفصل
و- جنسیت، جثه و تراکم بدنی.
ز- عوامل دیگر نظیر عوامل ژنتیکی،‌ عوامل غددی و وضعیت‌های متابولیک.

آسیب¬های بافت نرم( تاندون و لیگامان )

لیگامان
لیگامان بافت کلاژنی است که باعث اتصال استخوان به استخوان دیگر می‌شود. عملکرد اصلی آن¬ها ثبات دادن به مفاصل است، ولی عملکرد حس عمقی ( proprioception ) نیز دارند. مقاومت و استحکام لیگامان‌ها به طول لیگامان‌ها و سطح مقطع آن¬ها بستگی دارد؛ هر چه سطح مقطع بزرگ‌تر باشد قدرت و استحکام لیگامان افزایش می‌یابد و هر چه بلندتر باشد، استحکام آن کاهش می‌یابد.

بافت همبند به تدریج با نیروهای تکرار شونده تطابق می‌یابد، ولی پس از دوران کوتاهی از بی¬حرکتی، سریعاً تضعیف می‌شود. لیگامان‌ها با انجام تمرینات ورزشی، سطح مقطع‌شان افزایش می‌یابد و خواص مواد درون آن نیز تغییر می‌یابد، بنابراین در واحد سطح قوی‌تر می‌شوند.
به طور طبیعی تمرین روزانه، بدون تمرین اختصاصی به قدر کافی مناسب است تا ٨٠ الی ٩٠ درصد از پتانسیل مکانیکی لیگامان‌ها را به طور مناسب حفظ نماید. ورزش‌های سیستماتیک، قدرت لیگاما‌ن‌ها را ١٠ تا ٢٠ درصد افزایش می‌دهد. بعد از چند هفته‌ بی‌حرکتی، قدرت لیگامان‌ها تا یک دوم کاهش می‌یابد. اگر چه تمرینات سیستماتیک بعد از بی‌حرکتی در عرض چند هفته، قدرت کششی لیگامانی را برمی‌گرداند، ولی قدرت لیگامان در محل اتصال آن به استخوان برای چند ماه ضعیف‌تر باقی می‌ماند.

آسیب‌های لیگامانی
برعکس تاندون‌ها که هم آسیب‌های حاد و هم آسیب‌های Overuse در آنها شایع است، آسیب‌های Overuse در لیگامان‌ها نادر می‌باشد؛ اگر چه در ورزشکاران پرتاب نیزه، بیس بال، هندبال و والیبال ممکن است دیده شود. در این ورزشکاران لیگامان کپسولی قوی مفصل گلنوهومورال آسیب می‌بیند و ورزشکار مستعد دردهای شانه به علت گیر افتادن ثانویه ساختمان‌های ساب اکرومیال می‌شود.

تاندون‌ها
شامل بافت هم‌بندی می‌باشد که عضلات را به استخوان¬ها متصل می‌کند. عملکرد اساسی آن¬ها انتقال نیرو از عضلات به استخوان‌ جهت ایجاد حرکت و ثبات بخشیدن به مفاصل می‌باشد. اگر نیروی اعمال شده برتاندون‌ها از قابلیت تحمل آن¬ها بیشتر باشد (که معمولاً در انقباضات اکسانتریک اتفاق می‌افتد) منجر به پارگی تاندون می‌گردد، به طور مثال پارگی تاندون آشیل در هنگام استارت زدن دو سرعت.

آسیب‌های تاندونی
آسیب‌های حاد در ورزشکاران ٣٠ تا ۵٠ ساله در ورزش‌های انفجاری به‌طور شایع رخ می‌دهند.
انواع آسیب‌های Overuse عبارتند از:
تاندونیت: التهاب تاندون در اثر میکروتروماهای تکرار شونده که بیش از توانایی درونی تاندون‌ها جهت ترمیم خودشان می‌باشد و با اثر تجمعی این میکروتروما ممکن است اتصالات کلاژنی پاره گردد.
تنوسینوویت: التهاب غلاف تاندونی است.
تنو پرویوستیت: التهاب محل اتصال تاندون به پریوست می‌باشد.

تظاهرات بالینی بیماران با درد overuse تاندونی
● دردی که بیمار صبح هنگام بلند شدن از خواب احساس می‌کند و یا دردی که مدت کمی بعد از ورزش ایجاد شود.
● این درد می‌تواند در زمان استراحت و در ابتدای فعالیت ایجاد شود و با ادامه فعالیت کاهش یابد و هنگامی که ورزشکار تمرینات گرم کردن خود را آغاز می‌کند، به¬تدریج از بین می‌رود و بعد از این که ورزشکار تمرینات سرد کردن خود را به اتمام رساند، باز می‌گردد.
● در مراحل اولیه ورزشکار می‌تواند ورزش خود را به پایان برساند و این خود می‌تواند با مراحل ترمیم تداخل کند.
در معاینه‌ بالینی درد موضعی و ضخیم¬شدگی تاندون احساس می‌شود. ممکن است این تورم کاملاً واضح باشد و کرپیتوس لمس شود، اگر چه کرپیتوس معمولاً نشانه تنوسینوویت است.

دکتر علی مظاهری نژاد
متخصص پزشکی ورزشی